Η σοβαρότητα της κωμικότητας - Γιάννης Ζουγανέλης

Τον πρόλογο έγραψε ο Δρ Γιάννης Γουλές

Επιτρέψτε μου, έναν πρόλογο αν και τους βαριέμαι. 

Το κείμενο, που ακολουθεί, έγραψε ο δημοφιλής κωμικός και μουσικός κ. 

Γιάννης Ζουγανέλης. Όλοι τον γνωρίζουμε  λίγο, πολύ  μέσα από τις πολλαπλές 

ιδιότητες του, που εναλάσσει... με ταχύτητα ηλεκτρονίου. Πρόκεται για ένα μη 

εφησυχασμένο καλλιτέχνη, μαραθωνοδρόμο της σάτιρας αλλά

 και παιδαγωγό. Οι σπουδές του στη σύνθεση, ενορχήστωση και όπερα στην 

Ακαδημία Τεχνών του Μονάχου όσο και στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 

Τμήμα Αρχιτεκτονικής .

Είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά τον κ. Γιάννη Ζουγανέλη. Μαγεύτηκα

 από τον οικουμενικό και ουμανιστικό τρόπο σκέψης και τη φιλοσοφία του. 
Ο τρόπος που χρησιμοποιεί το λόγο, που δομεί τις σκέψεις του είναι 
σαγηνευτικός, ξεχωριστός, ταχύς. Καμία φορά από την ορμή του... αλλάζει 
θέματα και τότε τον χάνεις... ενώ... παράλληλα διαπιστώνεις πόσο εύστροφος 
και ευφυής είναι. Σαν δημιουργό, αυτό που τον χαρακτηρίζει... είναι η 
διάδραση, η ανάγκη της έκφρασης που συνδέται άρρηκτα με την επικοινωνία 
και πολλές φορές το γέλιο και τη σκέψη του αποδέκτη.

Εύκολα τον οριοθετείς  ως performer - μουσικό, ως σαιξπηρικό γελοτοποιό. Το ίδιο 

λάθος έκανα και εγώ. Ευτυχώς πήγα μέχρι την Επίδαυρο. Αξιομνημόνευτη, η ερμηνεία 

του στο ρόλο του Αισχύλου στο έργο «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη με το Εθνικό 

Θέατρο. Τότε διαπίσωσα πως δεν πρόκεται για ένα πηγαίο κωμικό ταλέντο μοναχά 
αλλά και για έναν άρτιο, οριοθετημένο ηθοποιό, που πειθαρχεί 100% στο ρόλο, το 

κείμενο και με την κατάλληλη δόση συναισθηματικής νοημοσύνης... χωρίς 

ίχνος σοβαροφάνειας... μα με σεβασμό...  υποδύεται μια ιστορική προσωπικότητα, 

τον αρχαίο τραγωδό Αισχύλο.  

Από την προσωπική μας γνωριμία, αυτό που με  εντυπωσίασε θετικά... είναι το 

ειλικρινές ενδιαφέρον του για τους νέους ανθρώπους και η διάθεση του να προσφέρει

 αλλά και να ανοίξει γέφυρες συνεργασίας. 

Ο κ. Γιάννης Ζουγανέλης με έχει εμψυχώσει όσο κανείς,  με ανιδιοτέλεια. Σέβομαι 

τα βιώματα, τον τρόπο που γαλουχήθηκε ως παιδί και ωρίμασε στο μεγάλο δοχείο 

που λέγεται ελληνική κοινωνία. Τέλος... δεν αγιοποιώ κανέναν, δε γράφω 

προλόγους αγιοποίησης αλλά το καλό... να λέγεται. Αν εστιάσουμε στο καλό, 

τότε η αποδόμηση, η γκρίνια, ο αφορισμός δεν θα είναι πρωταγωνιστές

αλλά απλοί περαστικοί. Ας ομορφύνουμε το σύμπαν με σκέψεις, κείμενα... 
όπως με το κείμενο του κου. Ζουγανέλη για το πόσο σοβαρή 
υπόθεση είναι η κωμωδία.... είναι άραγε, τι λέτε;

 Η σοβαρότητα της κωμικότητας

Το κείμενο 'έγραψε ο Γιάννης Ζουγανέλης 

Υπάρχει μια παρεξηγημένη έννοια στην καθημερινότητά μας, στην οποία πιστεύω 

πάρα πολύ . Την επεξεργάζομαι μαζί με τους μαθητές μου αλλά και ατομικά. 

Και είναι η λογική ότι «μέλλον», είναι η καθημερινότητα. Αυτή η έννοια παραχαράζεται 

από τον τρόπο που εμείς, οι άνθρωποι, επικοινωνούμε. Παραχαράζεται με την

 ωμή παρέμβαση στην έννοια και την ουσία της ανθρωπιάς, παραχαράζεται

 με την παρέμβαση στην ιστορικότητα και στην αλήθεια. Παραχαράζεται μέσα από τα 

social media. Κι αυτό γιατί στα ηλεκτρονικά Μ.Μ.Ε. «νέας κοπής», υπάρχει 

σοβαρή αυθαιρεσία. Γράφει ο καθένας ότι θέλει, ανοίγει το δικό του site, 

διαφημίζει προϊόντα αλλά και υπο-προϊόντα που αυτός θέλει για τους δικούς του 

λόγους και φυσιολογικά, κάτω από τις ίδιες λογικές, συντελεί στη δημιουργία μιας 

αίσθησης «παρακμής» την οποία βιώνουμε και αντιλαμβανόμαστε όλοι μας. Και την

 οποία, ζώντας την, την ονομάσαμε…. «κρίση». Απλώς και μόνο για να 

«πετάξουμε το μπαλάκι» των ευθυνών στους ξένους.

Βασικό στοιχείο είναι η έλλειψη «κωμικότητας». Και πως το εννοώ; Κωμικότητα

 είναι ό,τι πιο σοβαρό υπάρχει για να συνδυάζει το «χιούμορ».Η πρώτη 

αναγωγή της προέλευσης του αγγλικού όρου humor γίνεται στην “περί των 

χυμών του σώματος” θεωρία του Ιπποκράτη. Βάσει αυτής της ιατρικής θεωρίας 

υφίστανται τέσσερις κράσεις, που κάθε μία έχει σχέση με την επικράτηση ενός από τους 

τέσσερις χυμούς του ανθρώπινου σώματος (χολή, φλέγμα, μέλαινα χολή, αίμα).

 Όταν υπάρχει αρμονική μίξη των χυμών του σώματος, ο άνθρωπος είναι υγιής και με

 καλή διάθεση. Στη λατινική γλώσσα η λέξη (h)umor σήμαινε εκτός από το 
υγρό, την υγρασία, το χυμό, και τη διάθεση.

Αλλά εδώ δεν κάνουμε γλωσσολογία, είναι ωστόσο πολύ χρήσιμο να 

γνωρίζουμε την προέλευση και την ιστορική έννοια των όρων. Μιλάμε λοιπόν

 για τους «χυμούς» με μια λατινικής προέλευσης αλλά ελληνικής «καταγωγής»

 λέξη που συνδυάζει το χαμόγελο, το φως της έκφρασης, τη συγκρότηση, την

 επαφή, την αγάπη και τον έρωτα ταυτόχρονα.

Ο κόσμος έχει – μέσα στην παρακμή του- μπερδέψει την κωμικότητα με το 

χαβαλέ, την πλάκα όπως και το αστείο με την γελοιότητα. Ό,τι πιο σοβαρό στην 

φιλοσοφία και στην τέχνη έχει ειπωθεί στην ζωή μέσα από την κωμικότητα. 

Ο Αριστοφάνης ο γεννήτωρ της σάτιρας μέσω της κωμικότητας έκανε τις 

ουσιωδέστερες κριτικές στην εξουσία. Μέσω των παρεμβάσεων σε κάθε κωμωδία 

του, τους απευθυνόταν «πρόσωπο με πρόσωπο». Η κωμικότητα σού επιτρέπει 

να μην είσαι εμπαθής και να γελάς με το πρόβλημα. Όταν γελάς με το πρόβλημα, 

μπορείς και να το κατανοείς ευκολότερα. Είσαι δηλαδή ισχυρότερος του 

προβλήματος και μπορείς και να το αποκρούσεις, να το πολεμήσεις. Μα η ίδια η 

ζωή μάς χαμογελάει, μάς φεύγει και εμείς απλώς «μουτρώνουμε», 

συνοφρυωνόμαστε και δεν την αντιλαμβανόμαστε.

Πολλές φορές , επειδή έχω μελετήσει την υποκριτική τέχνη για σχεδόν σαράντα 

χρόνια, όταν βρίσκομαι σε παρέες απλών ανθρώπων αλλά όχι μόνο απλών και 

λαϊκών ανθρώπων που τους αγαπώ και εκτιμώ αλλά και διανοουμένων , μου λένε

 και οι μεν και οι δε «έλα βρε Γιάννη, πες μας ένα ανέκδοτο, κάνε μας μια 

πλάκα να χαμογελάσουμε λίγο». Μα η ανεκδοτολογία δεν έχει καμία σχέση 

με την κωμικότητα. Το τραγικό στην υπόθεση είναι ότι έχουμε μπλέξει το γελοίο 

με το κωμικό. Άλλη μια παραχαραγμένη έννοια : αυτοί οι εντός εισαγωγικών 

«εκπρόσωποι» που μόνο συμφέροντα εκπροσωπούν στη Βουλή και στην

 Κοινωνία ,όταν θέλουν να υποβαθμίσουν, να βρίσουν κάποιον του λένε 

«παίζεις θέατρο, κάνεις κωμωδία». Και θεωρούν ότι έτσι τον βρίζουν, τον υ

ποτιμούν ενώ του κάνουν τη μεγαλύτερη φιλοφρόνηση.

Όλα αυτά είναι που διαμόρφωσαν το νεοέλληνα έτσι όπως είναι. Εμένα δεν με

 ενδιαφέρει η νέα Ελλάδα. Με ενδιαφέρει αν έχουν μέλλον οι νέοι Έλληνες. 

Και η νέα Ελληνίδα, είναι πιο κοντά από τους άνδρες σ’ όλα αυτά που λέω.

 Αυτή έρχεται στο θέατρο, αυτή παροτρύνει τον άνδρα της να διαβάσει κανένα 

βιβλίο, αυτή είναι που ψάχνεται περισσότερο στη ζωή, αυτή είναι που αγωνίζεται και 

φέρνουν ισορροπία στην παράδοση.

Προσέξτε κάτι που ίσως δεν έχετε παρατηρήσει: Υπάρχει έντονη κωμικότητα στο 

δημοτικό μας τραγούδι. Αν ακούσει κανείς προσεκτικά τα τραγούδια των 

Απόκρεω, θα παρατηρήσει ότι κάνουν σάτιρα ακόμα και στους ήρωες του ’21 

για τον τρόπο που κοιτούσαν, για τον τρόπο που πολεμούσαν, που 

συμβιβάστηκαν, που επαναστατούσαν.

Και κάτι τελευταίο: Πρέπει να είμαστε ελεύθεροι στην έκφραση. Αλλά η 

βωμολοχία εκπέμπει δηλητήριο. Μπορεί κάποιος να σου πει χαϊδευτικά , 

με χιούμορ και χαμόγελο, με ευγενικό τρόπο ότι «έκανες μια μαλακία» ας πούμε.

 Αλλά πόσο δηλητήριο και χολή έχει να σου πει « Με κατέστρεψες μεγάλε». 

Κι αυτό είναι ζήτημα έκφρασης και αισθητικού λόγου.